Ostatnio jedna z moich Mentees – właścicielka firmy z niemałym już doświadczeniem – napisała do mnie taką wiadomość: „Niekiedy mam wątpliwości czy ja się nadaję do bycia przedsiębiorcą z powodu słabej odporności psychicznej.” Na pytanie o odporność psychiczną postanowiłam odpowiedzieć jej w formie artykułu, który podzieliłam na pięć części, pt.
Od czego zależy odporność psychiczna? Część 1/5
Zacznę od przedstawienia znaczenia słów, byś czytając moje wskazówki wiedziała co dokładnie mam na myśli, a także od wskazania co nie mieści się w mojej definicji odporności psychicznej. Dzięki temu zauważysz, jeśli masz w głowie szkodliwe przekonania, które blokują Cię przed dalszym rozwojem – siebie i Twojej firmy.
Czym odporność psychiczna nie jest? Oznaki odporności psychicznej.
Odporność psychiczna nie jest nieprzerwanym ciągiem pozytywnych emocji ani strumieniem myśli napawających optymizmem.
Odporność psychiczna nie oznacza, że nie będziesz przeżywała trudnych chwil. Osoba odporna psychicznie także się złości, bywa smutna, rozżalona czy sfrustrowana do granic swoich możliwości. Osoba odporna psychicznie także miewa wątpliwości i szereg przytłaczających myśli, które jedna po drugiej obniżają jej stan emocjonalny, czasem na długi czas. Jednak pierwszą oznaką odporności psychicznej osoby, którą można uznać za „silną psychicznie” jest to, że potrafi sama uwolnić się od tych nieznośnych myśli i dołujących emocji dzięki zrozumieniu siebie i sytuacji, w jakiej się znalazła.
Osoba odporna psychicznie ma świadomość tego, co się w danym momencie z nią dzieje. Jeśli czuje, że ogrom trudnych emocji za bardzo ją przytłacza, to taka diagnoza, której efektem będzie prośba o pomoc, także jest oznaką odporności psychicznej.
Odporność psychiczna nie oznacza, że zawsze świetnie radzisz sobie ze wszystkim sama. To niezwykle istotne – osoba silna psychicznie wie, w którym momencie poprosić drugiego człowieka o pomoc i robi to nie czekając aż będzie gorzej. Przejście przez trudne doświadczenia ze wparciem u boku jest drugą oznaką odporności psychicznej – choć potrzebujesz pomocy, to działasz – nadal odpowiedzialność za poradzenie sobie z trudnościami leży po Twojej stronie.
Kiedy myślę o odporności psychicznej, to moja podświadomość przywołuje jedno wspomnienie z dzieciństwa – bajkę Jeana de La Fontaine’a pt. Dąb i trzcina. Jeśli nie znasz lub nie pamiętasz tej bajki, to znajdziesz ją na końcu artykułu - kliknij.
Porównuję wytrzymałość trzciny do odporności psychicznej człowieka – nawet jeśli doświadczasz trudnych chwil, to o Twojej odporności psychicznej świadczy fakt, że sobie z nimi radzisz, a nie to, że trudności w ogóle Cię nie dotykają.
To trzcina okazała się być odporna, choć uginała się pod działaniem huraganu tak jak ugina się pod wpływem słabszych wiatrów. A dąb? Choć silny i zwykle przez wiatr niewzruszony, poległ w starciu z huraganem. Odporność psychiczna? Bądź jak trzcina, nie jak dąb – uginaj się częściej, jeśli wiatr Cię kołysze, ale nie daj się złamać.
Co oznaczają słowa: „odporność” i „psychiczna”?
W języku potocznym słowo „psychiczna” odnosi się do umysłu. Określamy „psychiką” wszystkie procesy, które zachodzą w naszych głowach i są związane z myślami i emocjami. Intelekt – tym jest „psychika” na pierwszy rzut oka.
Ale „psychika” nie dotyczy tylko umysłu. „Psyche” pochodzi z języka greckiego i oznacza Duszę. Odporność psychiczna odnosi się do Ciebie jako istoty ludzkiej, czyli do Twojego ciała, Duszy i umysłu. Zbudujesz swoją odporność psychiczną tylko wtedy, jeśli zadbasz o rozwój na tych trzech płaszczyznach.
To jest dobra informacja! Odporność psychiczna podlega procesowi rozwoju. Masz wpływ na swoją odporność psychiczną, jeśli sobie ten fakt uzmysłowisz i zrozumiesz czym naprawdę jest siła psychiczna oraz od czego zależy.
Słowo „odporność” także bywa błędnie interpretowane. Wiele osób wyobraża sobie odporność jak wielki mur, przez który nic nie przebija się do środka. Ludzie podziwiają osoby, które często kwitują życiowe sytuacje słowami: „mam to w dupie” i zachowują się tak, jakby nic się nie stało. Niestety, „mam-to-w-dupie” to tylko pozory – wyobrażenia tworzone dla otoczenia i dla siebie. To jest łatwiejsza metoda na „bycie odpornym” niż zrozumienie siebie, ale w dłuższej perspektywie przynosi więcej szkód niż pożytku.
Słowo „odporność” nie oznacza braku wrażliwości czy braku jakiegokolwiek poruszenia wewnętrznego. Odporność oznacza, że pomimo swojej wrażliwości i odczuwania wewnętrznego poruszenia, ostatecznie nie ulegasz wpływom otoczenia i.. swoim szkodliwym nawykom.
Odporny, czyli wrażliwy, odczuwający, ale nieulegający. To jest ogromna różnica, bo w odporności nie chodzi o to, by odciąć się od otoczenia czy swoich myśli, ale o ich obserwację i zrozumienie – świadomość tego jaka jesteś, jak myślisz, jakie masz szkodliwe nawyki, jaki jest świat i jacy są ludzie, którzy Cię otaczają, pomoże Ci nie ulegać ich wpływom.
Czym jest odporność psychiczna?
Jedni definiują odporność psychiczną jako cechę osobowości, inni jako stan wewnętrzny, a jeszcze inni jako umiejętność – zdolność do radzenia sobie z trudnościami. Najbliższe jest mi określenie odporności psychicznej jako stanu wewnętrznego, choć zdecydowanie częściej nazywam ją „wewnętrzną siłą”.
Wyobraź sobie, że odporność psychiczna jest wewnętrzną siłą, która chroni Cię przed negatywnym wpływem otoczenia i jednocześnie odkrywa przed Tobą negatywne wzorce myślenia i przeżywania emocji, które masz w swojej podświadomości w postaci uwarunkowań.
Uwarunkowania to suma Twoich życiowych doświadczeń, których jeszcze nie poddałaś refleksji i procesowi uwalniania emocji, dlatego cały czas oddziałują na Twoje wybory, choć nie jesteś tego świadoma. O uwarunkowaniach więcej piszę w cyklu artykułów pt. Emocje. Definicję uwarunkowań znajdziesz w 4. artykule pt. Zmiana przekonań - zmiana emocji.
Wyobraź sobie, że ta wewnętrzna siła tworzy wokół Ciebie mocną i elastyczną siatkę. Siatka ugina się pod wpływem czynników zewnętrznych – raz słabiej, raz mocniej – byś mogła odczuć ten wpływ, ale na Twój rozkaz znów staje się sprężysta i wybija daleko od Ciebie to, co jeszcze przed chwilą było nieznośnym naciskiem.
Spójrz na załączoną grafikę – kula jest czynnikiem zewnętrznym, a Twoja „siatka odporności” może zostać chwilowo wgnieciona i o to właśnie chodzi. Dzięki zachowaniu wrażliwości – nie masz wokół siebie wielkiego muru, tylko siatkę – możesz odczuć rodzaj i siłę tego wpływu, a to daje Ci możliwość zdiagnozowania przyczyny.
Ustalenie źródła chwilowego obniżenia Twojego stanu emocjonalnego, którym zazwyczaj są ukryte w Twojej podświadomości przekonania „aktywowane” przez czynnik zewnętrzny, otwiera Ci drogę do dokonania ich zmiany, by kolejnym wpływom tego samego rodzaju już nie ulegać. Nie ulegasz, ale wpuszczasz do siebie na chwilę, by zrozumieć i dzięki temu uodpornić się jeszcze bardziej.
Odporność psychiczna a stan emocjonalny
Przypomnij sobie sytuację, która ostatnio wybiła Cię ze stanu równowagi, np. pracownik po raz kolejny poprosił o kilka dni urlopu „od zaraz”, wysyłając Ci późnym wieczorem SMSa: „Cześć, od jutra do końca tygodnia potrzebuję wolnego, dzięki”. Wkurzyłaś się, bo wiesz, że to Ty będziesz musiała wykonać jego zadania, by zachować ciągłość obsługi klienta.
W tej sytuacji zachowanie pracownika było kulą. Twoja siatka ugięła się – zaliczyłaś spadek stanu emocjonalnego, bo w Twojej głowie pojawiły się myśli w stylu: „znowu nie popracuję nad strategią marketingową”, „nie mogę liczyć na tego pracownika, ciągle mu coś wypada” albo „jestem za mało asertywna, nie potrafię odmawiać”.
Pojawiające się myśli wywołały w Tobie irytację i smutek, czyli emocje zaburzające Twój dobrostan –wewnętrzny spokój zapewniający równowagę. Ale wydarzyło się coś jeszcze – ta sytuacja aktywowała istniejące w Twojej podświadomości przekonania: „powinnam jak najwięcej czasu pracować nad firmą, a nie w firmie” oraz „zawsze trzeba pomagać innym ludziom”.
O ile to pierwsze przekonanie można uznać za wspierające, jeśli Twoim celem jest budowanie firmy i realizujesz go zatrudniając nowych pracowników, o tyle drugie przekonanie o konieczności „pomagania wszystkim zawsze” jest szkodliwe. A to właśnie przez to przekonanie jesteś za mało asertywna – nie możesz być, bo kieruje Tobą konieczność „pomocy wszystkim zawsze”.
Konflikt przekonań a stan emocjonalny
Zestawienie przekonań o chęci bycia asertywną (odmowy udzielenia urlopu) z przekonaniem o „pomocy wszystkim zawsze” powoduje wewnętrzny konflikt, który wybija Cię z równowagi i obniża Twój stan emocjonalny. Niestety, Twoim zachowaniem w teraźniejszości kieruje przekonanie istniejące w podświadomości, czyli to o konieczności pomocy, a nie Twoja racjonalna ocena zdarzenia, z której wynikałoby, że masz prawo odmówić udzielenia urlopu.
I jeśli to właśnie odkryjesz i zrozumiesz, to zmienisz szkodliwe przekonanie, np. na takie: „dobrze jest pomagać, ale nie kosztem siebie samej”. Dzięki temu następnym razem porozmawiasz z pracownikiem o jego odpowiedzialności. A wtedy, pod naciskiem podobnej sytuacji w przyszłości Twoja siatka nie ugnie się już tak bardzo – usuwanie szkodliwych przekonań istniejących w podświadomości pozwala wzmacniać odporność psychiczną.
O przekonaniach w kontekście odporności psychicznej napiszę więcej w kolejnych artykułach, a teraz podsumuję powyższy przykład tak: chwilowe obniżenie stanu emocjonalnego nie jest oznaką słabej odporności psychicznej. Obniżony stan emocjonalny ujawnia myśli związane z daną sytuacją i pozwala odkryć przekonania istniejące w podświadomości, które możesz poddać analizie i refleksji, by je zmienić.
Konflikty wewnętrzne pomiędzy myślami świadomego umysłu a przekonaniami ukrytymi w Twojej podświadomości powodują obniżenie stanu emocjonalnego i zużywają dużo energii, więc warto je identyfikować i rozwiązywać. Wtedy szybko powrócisz do równowagi psychicznej, a Twoja „siatka odporności” znowu stanie się mocno sprężysta.
Wewnętrzny konflikt przekonań jest tylko jednym z wielu mechanizmów, które powodują, że zmęczona sytuacją generalizujesz i oceniasz swoją odporność jako słabą, podczas gdy w rzeczywistości cały czas budujesz swoją odporność psychiczną przez odkrywanie i usuwanie z podświadomości przekonań, które Ci szkodzą.
Wytrzymałość psychiczna
Odporność psychiczna często nazywana jest wytrzymałością psychiczną. Człowiek „wytrzymały” to taki, który wiele zniesie, wiele wytrzyma. Jeszcze wiele razy Twoja siatka ugnie się pod wpływem jakiegoś zdarzenia, a jeśli poddasz tę sytuację analizie oraz refleksji, to po chwilowym obniżeniu stanu emocjonalnego wzmocnisz swoją odporność psychiczną – będziesz o krok dalej niż byłaś przed tym zdarzeniem.
Od czego zależy odporność psychiczna?
Prawdziwa odporność psychiczna jest „wrażliwością psychiczną” – musisz być otwarta na głębokie odczuwanie samej siebie, by ją wzmacniać. Potrzebujesz też rozwijać w sobie umiejętność zdystansowania się do sytuacji i do tego, co odczuwasz, by móc wyciągać wnioski i usłyszeć głosy refleksji.
Co to znaczy „otwartość na odczuwanie”?
Otwartość na odczuwanie to nic innego jak wrażliwość, kontakt z samą sobą, ze swoimi emocjami, ze swoim „wewnętrznym JA” zwanym w naszym kręgu kulturowym Duszą. Otwartość na odczuwanie pozwala uginać się Twojej siatce pod naciskiem czynników zewnętrznych – przeżywasz emocje, jakie wywołują i obserwujesz proces myślowy, który im towarzyszy.
Co to znaczy „zdystansować się”?
Umiejętność zdystansowania się to „odsunięcie się” od swoich myśli i emocji, a także od sytuacji, w jakiej się znalazłaś. Wyobraź sobie, że zamiast siebie Ty swobodnie obserwujesz myśli i emocje kogoś nieznajomego, kto właśnie doświadcza tej sytuacji. Dużo łatwiej jest nam doradzać innym niż sobie, bo zaangażowanie emocjonalne nie zasłania wtedy całego obrazu sytuacji. W „łapaniu dystansu” chodzi o to, byś potrafiła „odsunąć się od siebie” na tyle, by dostrzec szerszą perspektywę. Wtedy możesz zrozumieć swoje zachowanie i zdarzenie, a także odkryć istniejące w Twojej podświadomości przekonania, które „aktywował” dany czynnik zewnętrzny.
Trafna diagnoza sprawia, że osoba odporna psychicznie głęboko wewnątrz pozostaje niewzruszona, nawet jeżeli na zewnątrz targają nią intensywne emocje. To zaskakujące, prawda? Zwykle za osoby silne psychicznie postrzegamy tych, którzy na zewnątrz pozostają niewzruszeni, nawet gdy w ich wnętrzu panuje istny bałagan – to nie jest prawdą. Jeśli za „wielkim murem” jest chaos, to nie można tego nazwać siłą psychiczną.
Jak wzmacniać odporność psychiczną?
Im bardziej rozwinięte są Twoja wrażliwość i umiejętność zdystansowania się, tym większa jest Twoja odporność psychiczna. Jak je rozwijać? Obie są wynikiem rosnącej świadomości. Jeśli nie jesteś zakładniczką schematu „mam-to-w-dupie”, to Twoja odporność psychiczna zależy od poziomu Twojej świadomości, a szczególnie od tego ile ukrytych w Twojej podświadomości szkodliwych przekonań już odkryłaś i skutecznie zmieniłaś na inne.
Rozwój świadomości jest fundamentem odporności psychicznej – pozwala budować i utrzymać wysoką odporność na każdej z trzech płaszczyzn – ciała, Duszy i umysłu. Konkretne wskazówki jak budować odporność psychiczną przez rozwój świadomości znajdziesz w trzeciej, czwartej i piątej części artykułu, a teraz jeszcze takie pytania:
Po co budować odporność psychiczną?
Odpowiedź na to pytanie może być oczywista, ale niech padnie – odporność psychiczną budujesz po to, by radzić sobie w życiu ze zmianami. Zmianą może być wszystko – przeprowadzka, utrata klienta, nowe nawyki żywieniowe, choroba, rozstanie z partnerem, śmierć rodzica, awans zawodowy, narodziny dziecka, zakup domu czy przeprowadzenie rozmowy z pracownikiem o jego zbyt częstych urlopach na żądanie.
Jak radzić sobie ze zmianami?
Jeśli chcesz radzić sobie ze zmianami w sposób, który nie wpływa znacząco na Twój wewnętrzny spokój i pozwala Ci zachować równowagę w procesie zmiany, to buduj swoją odporność psychiczną. Mocna i elastyczna „siatka odporności” jest sposobem na radzenie sobie ze zmianami, bo ugruntowuje w Tobie przekonanie, że nawet jak ogromna kula pojawi się na Twojej siatce, to i tak sobie z nią poradzisz.
Zanim przejdziesz do wskazówek, to najpierw sprawdź swoją odporność psychiczną – wykonaj prosty test, który pomoże Ci określić jak bardzo odporna psychicznie jesteś, a także wskaże obszary, o które powinnaś zadbać, by wzmacniać swoją siłę psychiczną. Test znajdziesz w części drugiej.
Jean de La Fontaine
DĄB I TRZCINA.
«Żal mi ciebie, niebogo, mówił Dąb do Trzciny;
Wszakżećto lada ciężar drobniutkiej ptaszyny,
Lada wietrzyk, co muśnie stawu gładkie wody,
Źdźbła twoje chyli ku ziemi.
Mnie, Wiąz i Buk zazdroszczą siły i urody,
Bo prawie chmur dosięgam konary swojemi,
I stawiąc wichrom nieugięte czoło,
Jako opoka stoję niewzruszony.
Więc też, bezpieczne wśród mojego cienia,
Krzewy i kwiaty rosną naokoło;
Nie skąpiłbym i tobie ojcowskiej ochrony,
Lecz sadowisz się zwykle w pobliżu strumienia,
Na stawach, gdzie swą władzę wicher rozpościera
A moje nie sięgną dłonie.
— Twa litość, rzecze Trzcina, jak widzę, jest szczera;
Bądź jednak bez obawy. Gdy wicher zawieje,
Równie jak ty, a może lepiej się obronię:
Burza mnie zegnie, ale nie połamie.
Wiem, że złych losów koleje
Zwalczało dotąd twe potężne ramię;
Ale czekajmy końca.» Wtem wicher się zrywa,
Ze stref północnych burza nadciąga straszliwa:
Dąb stoi niezachwiany, Trzcina się kołysze.
Uszła zguby; a olbrzym, co mniemał w swej pysze,
Ze stopą sięga Piekieł, a głową Niebiosów,
Padł wkrótce od zdwojonych uraganu ciosów.