To jest trzecia część artykułu pt. Odporność psychiczna – czym jest i jak ją wzmacniać?, w której odpowiadam jednej z moich Mentees na wiadomość o treści: „Niekiedy mam wątpliwości czy ja się nadaję do bycia przedsiębiorcą z powodu słabej odporności psychicznej.” Koniecznie przeczytaj część pierwszą, by zrozumieć poniższe wskazówki oraz wykonaj test na odporność psychiczną, by trafniej wybrać z podanych sposobów te, które przyniosą Ci efekty najszybciej. Test znajdziesz w części drugiej.
3 sposoby budowania odporności psychicznej
Poniżej (i w kolejnych dwóch artykułach) opisuję sprawdzone przeze mnie trzy sposoby budowania odporności psychicznej – trzy ścieżki, które prowadzą do tego samego celu, ale po drodze każda z nich wymaga praktykowania innych aktywności. Każda z tych ścieżek pomaga rozwijać świadomość, która jest fundamentem odporności psychicznej – o tym pisałam w części pierwszej.
Co to jest rozwój świadomości?
Nieco upraszczając mogę powiedzieć, że rozwój świadomości to jest proces, w którym pogłębiasz zrozumienie samej siebie i otaczającej Cię rzeczywistości. Siedmiu mędrców Grecji wzywa każdego z nas do poszerzania świadomości słowami: „poznaj samego siebie”. Słowa te wyryto na frontonie świątyni Apollina w Delfach, ale dopiero za sprawą Sokratesa sentencja weszła do kultury europejskiej. „Nosce te ipsum”, czyli „poznaj samego siebie” – niech te słowa towarzyszą Ci w każdej sytuacji, która wytrąca Cię z równowagi psychicznej.
Wyobraź sobie, że u progu każdej z tych trzech dróg do budowania odporności psychicznej stoi wielka brama. Jeśli zdecydujesz się przejść jednocześnie przez wszystkie trzy – bramę umysłu, bramę ciała i bramę serca, to efekty Twojej rosnącej siły wewnętrznej zobaczysz szybciej niż myślisz. Przedstawiam Ci opis każdej z tych dróg – potraktuj te wskazówki jak klucze do każdej z bram, a potem wybierz jaki będzie Twój pierwszy krok.
Budowanie odporności psychicznej przez pracę z przekonaniami – brama umysłu (I)
1. Wzmacnianie odporności psychicznej przez doświadczanie
Pierwsze i najważniejsze: rozwijasz swoją wytrzymałość psychiczną przede wszystkim w działaniu – kiedy mierzysz się z sytuacją, która ugina Cię jak wiatr trzcinę. Ucieczka od trudnych zdarzeń, które mogą powodować rozchwianie emocjonalne nie buduje odporności psychicznej tylko ją osłabia. Wyobraź sobie, że odporność psychiczna jest jak jeden z mięśni Twojego ciała – jeśli ćwiczysz, to go wzmacniasz, a jeśli nie ćwiczysz, to narażasz się na przegraną w starciu z huraganem.
Jeśli nie kojarzysz o co chodzi z tą trzciną i huraganem, to zajrzyj do części pierwszej cyklu artykułów o odporności psychicznej, gdzie porównuję odporność psychiczną człowieka do wytrzymałości trzciny z bajki pt. Dąb i trzcina Jeana de La Fontaine’a.
Rozwijanie odporności psychicznej polega na regularnym poddawaniu się sile wiatru – lekkim zefirkom i ogromnym huraganom. Im silniejszy wiatr w życiu jako trzcina przeżyłaś, tym większa jest Twoja wytrzymałość psychiczna i Twoja świadomość tego, jak bardzo odporna jesteś.
Wisława Szymborska napisała, że „tyle o sobie wiemy, ile nas sprawdzono”, dlatego sprawdzaj się – celowo i świadomie doświadczaj nowych lub trudnych sytuacji, bo doświadczanie jest najszybszym sposobem na rozwój świadomości i wzmacnianie odporności psychicznej.
Obserwacja siebie - myśli i emocji
Dzięki obserwacji swoich myśli i emocji podczas działania masz szansę zrozumieć istniejące w Twojej podświadomości przyczyny wytrącenia Cię ze stanu równowagi. Zrozumienie przyczyn pozwoli Ci zrozumieć także Twoje nawyki, bo za każdym nawykiem stoi określone przekonanie, które tkwi głęboko w Twojej podświadomości. Obserwacja siebie w działaniu pomoże Ci te przekonania odkryć, a potem zmienić, byś w podobnej sytuacji w przyszłości poradziła sobie znacznie lepiej.
Obserwację swoich myśli i emocji podczas zdarzenia nazywam „medytacją w działaniu” – chodzi o stan pogłębionej uważności w trakcie doświadczania, jednoczesne przeżywanie i obserwowanie siebie, ale bez analizowania. Przeżywanie i obserwacja siebie „jak przeżywasz” jest możliwa, choć wymaga nieco praktyki, by szybkie „przełączanie się” z przeżywania na obserwację i odwrotnie weszło Ci w nawyk.
W praktyce – przeżywanie i obserwacja swoich myśli i emocji podczas przeżywania – dzieją się w tym samym momencie, ale Twoja uwaga zawsze jest „bardziej” – albo w przeżywaniu albo w obserwacji. Takie „przełączanie” uwagi jest w porządku, jeśli dotyczy TEGO SAMEGO ZDARZENIA, czyli podczas tej samej aktywności. Nie praktykuj szybkiego „przełączania” uwagi pomiędzy różnymi czynnościami, które wykonujesz (tzw. wielozadaniowość), bo to wprowadza chaos w umyśle, przyspiesza częstotliwość fal mózgowych i obniża efektywność realizowanych zadań.
Przekonania a odporność psychiczna
Wszystko, co wytrąca Cię z równowagi i na pierwszy rzut oka wygląda jak „osłabienie” Twojej odporności psychicznej jest szansą na odkrycie blokujących Cię przekonań. Twoja odporność psychiczna będzie wzrastać z każdym wyjętym z podświadomości i poddanym analizie przekonaniem. Im mniej blokad w podświadomości, tym większa odporność psychiczna.
Jeśli będziesz praktykować medytację w działaniu, to łatwiej Ci będzie wyciągać wnioski z doświadczeń w czasie, który przeznaczysz na ich analizę. Twój umysł szybciej przypomni sobie i celniej nazwie emocje, które Ci wtedy towarzyszyły, a stąd już tylko krok do ujawnienia istniejących w Twojej podświadomości szkodliwych przekonań. Obserwacja siebie podczas doświadczania nie jest jednak konieczna do tego, by wrócić do danego zdarzenia w późniejszym czasie, także analizować przeszłe doświadczenia możesz zacząć już teraz – nie czekaj aż wdrożysz nawyk medytacji w działaniu.
Wróć pamięcią do ostatniego zdarzenia, po którym oceniłaś swoją odporność psychiczną jako słabą, np. ostatnią trudną rozmowę z pracownikami. Wróć do emocji, jakie wtedy odczuwałaś i zapisz myśli, jakie towarzyszyły temu zdarzeniu. Następnie, zadaj sobie takie pytania: Jakie są moje przekonania związane z tą sytuacją? Jakie zdarzenia z przeszłości zbudowały we mnie takie przekonania? O czym informuje mnie natężenie emocji towarzyszące tej sytuacji? Czy naprawdę tak uważam? Czy chcę, by takie przekonanie nadal istniało we mnie i wpływało na to jak działam? Zadaj pytanie i poczekaj chwilę, aż Twoja podświadomość przekaże Ci odpowiedź w postaci obrazu zdarzeń lub słów – przekonań, które stanowią interpretację zdarzeń z przeszłości.
Nie odpowiadaj na te pytania świadomym umysłem, czyli nie kontynuuj procesu myślowego. Zadaj pytanie tak, jakbyś miała otrzymać odpowiedź od innego człowieka, tylko zamiast kierować uwagę „na zewnątrz”, skieruj swoją uwagę „do wewnątrz” – Twoja podświadomość tam jest i na pewno odpowie, jeśli tylko dasz jej taką możliwość.
Celem rozważań na temat zdarzeń z przeszłości jest odkrycie istniejących w Twojej podświadomości przekonań i emocji, o których nie wiedziałaś, że je masz, a które „aktywowała” ta sytuacja. Takie rozważania możesz przeprowadzać „w trakcie” zdarzeń, które wyglądają jak osłabienie Twojej odporności psychicznej, a także „po” – efektem będzie samodzielna zmiana istniejących w Tobie i ograniczających Cię przekonań.
Przez doświadczanie, czyli podejmowanie w życiu działań oraz dzięki obserwacji siebie w działaniu i późniejszej analizie swojego zachowania w kontekście zdarzeń, których byłaś częścią, możesz rozwijać swoją świadomość, która stanowi fundament odporności psychicznej.
2. Analiza i wnioski – jak pomagają budować odporność psychiczną?
Jednym z istotnych elementów dla rozwoju świadomości jest regularne przeznaczanie czasu na analizę i wyciąganie wniosków z minionych zdarzeń. Większą część życia „jedziemy na autopilocie” – tak nazywam życie w nieustannym pośpiechu, którego efektem ma być realizacja postawionych sobie celów. Tą samą nazwą kwituję styl życia polegający na dążeniu do doznawania przyjemności. To dwie strony tego samego medalu – czy działasz w pogoni za sukcesem czy scrollujesz social media podjadając ulubione chipsy – „jedziesz na autopilocie”, czyli pozwalasz, by Twoim działaniem kierowały istniejące w Twojej podświadomości przekonania. Różne źródła podają, że ponad 95% naszego działania jest wynikiem tego, co mamy w swojej podświadomości, dlatego dobrze jest mieć tam wspierający odporność psychiczną, a nie szkodliwy zestaw przekonań.
Jeśli jednak nie masz czasu przyjrzeć się temu jak myślisz i jak działasz, to trudno mówić o jakichkolwiek zmianach w sposobie myślenia i działania. I właśnie do tego zmierzam – by rozwijać świadomość i wzmacniać swoją odporność psychiczną codziennie przeznaczaj czas na analizę i wyciąganie wniosków ze zdarzeń, których byłaś częścią tego dnia.
Jakie pytania pozwalają wzmacniać siłę psychiczną?
Możesz każdego wieczoru albo w innej części dnia robić podsumowania – zadaj sobie pytania i odpowiadaj na nie: Co się dzisiaj wydarzyło? Czy to naruszyło moją odporność psychiczną? Jakie emocje odczuwałam? Jak oceniam moje zachowanie w tej sytuacji? Jakie przekonania sprawiły, że tak się zachowałam? Jakie przekonania sprawiły, że poczułam obniżenie stanu emocjonalnego? Czy jestem zadowolona z tego jak postąpiłam? Co zmieniłabym w swoim zachowaniu wiedząc, co wydarzy się później? Czy generalizowałam, że mam słabą odporność psychiczną?
Poddaj analizie samą siebie – Twoje myśli, emocje i zachowanie, będące efektem podświadomych przekonań – z Twojego aktualnego poziomu (stanu) świadomości. Każda sytuacja może Cię czegoś nauczyć i może być „ostatnią”, która naruszyła Twoją odporność psychiczną z powodu przekonania, które właśnie w sobie odkryłaś. Podsumuj to zdarzenie – wskaż, czego już nie chcesz powtórzyć i zamiast tkwić w emocji niezadowolenia z siebie, podziękuj, że ta sytuacja ujawniła osłabiające Cię przekonanie, którego już nie chcesz mieć.
Jak zmieniać przekonania istniejące w podświadomości?
Weź głęboki oddech. Wymyśl w formie wniosku z tej sytuacji przekonanie, które chciałabyś od teraz mieć i zamień przekonania. Jak? Wskaż, którego już nie chcesz mieć i na jakie je zamieniasz. Wypowiedz na głos Twoją intencję zmiany przekonania istniejącego w Twojej podświadomości na to, które wymyśliłaś. Ten dialog ze swoją podświadomością może wyglądać tak:
- „Odkryłam, że mam w sobie przekonanie takie przekonanie: firma to rodzina i nie zwalnia się nikogo z rodziny za słabe efekty pracy. Czy takie przekonanie jest w mojej podświadomości?”
- „TAK” – prawdopodobnie usłyszysz odpowiedź, więc kontynuuj:
- „To przekonanie jest szkodliwe, nie chcę go dalej w sobie nosić, usuwam je i zastępuję takim: firma jest organizacją, w której zatrudniam ludzi i płacę za określone efekty ich pracy, a jeśli tych efektów nie ma, to mam prawo ich zwolnić. Takie przekonanie zapisuję od teraz w podświadomości.
Odczekaj chwilę i zadaj pytanie:
- „Czy firma jest rodziną, a rodziny nie zwalnia się za słabe efekty pracy?”
- „NIE” – usłyszysz w odpowiedzi od podświadomości – „Firma jest organizacją, w której zatrudniasz ludzi i płacisz za określone efekty ich pracy, a jeśli tych efektów nie ma, to masz prawo ich zwolnić”.
- „Dziękuję” – możesz powiedzieć na koniec.
Jeśli będziesz w stanie spokoju, z dominującą w Twoim mózgu częstotliwością fal mózgowych zwaną „Alfa”, to zdziwisz się, że następnym razem będziesz działać już w oparciu o nowe, świadomie wprowadzone do Twojej podświadomości przekonanie. W ten sposób także „uszczelniasz” swoją odporność psychiczną.
Podany wyżej przykład dialogu wewnętrznego będzie skuteczny, jeśli przekonanie, które chcesz usunąć ze swojej podświadomości nie jest zakotwiczone w Twoim ciele przez emocję. Emocję, którą „zamroziłaś” w ciele w trakcie jakiegoś trudnego zdarzenia w przeszłości, którego w tamtym momencie nie mogłaś zrozumieć (np. byłaś jeszcze zbyt małą dziewczynką). Jeśli przekonanie ma „kotwicę emocjonalną” w ciele, to do jego usunięcia będzie potrzebne uwolnienie tej emocji – o tym piszę w czwartej części artykułu.
Nie wszystkie przekonania, które są w naszej podświadomości mają „kotwicę” w postaci zamrożonych w ciele emocji, dlatego taka praca ze swoją podświadomością bardzo często przynosi zadowalające efekty.
Większość zmian w sposobie myślenia i zachowania poprzedzona jest analizą doświadczeń i wyciąganiem wniosków, które stają się nowymi przekonaniami. Analizowanie i wnioskowanie to jeden z najprostszych sposobów na rozwój osobisty i wzmacnianie swojej odporności psychicznej. Co jeszcze może Ci pomóc?
3. Cele życiowe a odporność psychiczna
Zwykle jest tak, że doświadczamy spadku odporności psychicznej przez sytuacje powiązane z celami życiowymi, do których dążymy. Przykład: jeśli rozwijasz firmę i masz na pokładzie niezmotywowanego pracownika, który nie wykonuje Twoich poleceń pomimo licznych upomnień, to by móc dalej rozwijać firmę, prawdopodobnie będziesz musiała go zwolnić. Już sama myśl o rozmowie dotyczącej wypowiedzenia wywołuje w Tobie obniżony stan emocjonalny, jeśli w Twojej podświadomości są przekonania w stylu: „firma to rodzina” albo „unikanie rozmowy jest lepsze niż otwarty konflikt”.
Tak naprawdę ta konfrontacja ze zbuntowanym pracownikiem jest Ci potrzebna, byś mogła zrealizować swoje marzenie o rozwoju biznesu. To dzięki niej masz szansę dostrzec podświadome przekonania, z którymi nie da się zbudować dobrze prosperującej firmy, a przecież taki masz cel. Jasno zdefiniowane cele życiowe, np. w obszarze zawodowym pozwalają nadać sens trudnym zdarzeniom, które występują po drodze do ich realizacji.
Myśl o zbliżeniu się do Twojego celu zawodowego przez rozmowę z pracownikiem o jego zwolnieniu, pozwoli Ci wydobyć dodatkowe pokłady energii do zmierzenia się z istniejącym w Tobie konfliktem wewnętrznym. Przypomnij sobie z części pierwszej fragment o konfliktach wewnętrznych pomiędzy umysłem świadomym a podświadomością. W tej sytuacji umysł świadomy mówi: „zwolnij go, nie robi tego, o co prosisz” a podświadomość powtarza: „firma to rodzina, nie możesz go tak po prostu zwolnić”.
Twoja reakcja na zachowanie zbuntowanego pracownika ujawnia Twoje podświadome przekonania, które zmienisz i przywrócisz się do stanu równowagi psychicznej, byś znowu mogła ruszyć krok dalej. Prawdopodobnie zwolnisz tego pracownika, zatrudnisz kogoś bardziej zmotywowanego do pracy i ugruntujesz w sobie nowe przekonanie, np. „firma to organizacja, zatrudniam ludzi i płacę im za efekty ich pracy”. Kolejna „nieszczelność” w Twojej odporności psychicznej wykryta i wyeliminowana.
Świadomość celu, jaki realizujesz wzmacnia Twoją odporność psychiczną. Najbardziej nieludzkim tego przykładem są tortury, jakim poddawano ludzi, by wydobyć z nich tajne wiadomości. Jeśli celem torturowanych było nie zdradzić tych informacji, choćby czekała ich za to śmierć, to ich siła psychiczna potrafiła być ogromna, jeśli cel, jaki im przyświecał również taki był (np. zwycięstwo w wojnie o niepodległość ojczyzny).
Życiowa misja - sposób na wzmocnienie odporności psychicznej
Jeśli Twoim celem zawodowym będzie tworzenie lub dostarczanie tego, co jest ludziom naprawdę potrzebne, to możesz nazwać swoje działania misją. Poczucie misji wzmacnia jeszcze bardziej niż realizacja celu, z którego korzyści czerpiesz przede wszystkim Ty, bo pozwala odczuwać wdzięczność ludzi, którym pomagasz, a to jedno z najlepszych źródeł życiowego paliwa, jakim możesz nakarmić swój umysł.
Powyższe wskazówki to klucze do budowania odporności psychicznej przez „bramę umysłu”, której przeznaczyłam najwięcej uwagi, bo to właśnie drogą umysłu ja ruszyłam do przodu. Jednak szybko okazało się, że w ślad za aktywnościami, jakie podejmowałam na ścieżce umysłu, potrzebne było otwarcie pozostałych dwóch bram – serca i ciała, by zbudować prawdziwą odporność psychiczną. O tym opowiem Ci w kolejnych artykułach z cyklu: Odporność psychiczna – czym jest i jak ją wzmacniać?